رئیس انجمن آبخیزداری با اشاره به لزوم تأسیس وزارت منابع طبیعی و محیط زیست گفت: ضرورت تشکیل سازمان ملی آبخیزداری بر اهل فن کاملا مبرهن است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، آبخیزداری و مدیریت جامع حوزه آبخیز از موضوعاتی است که در سالهای اخیر بدان توجه ویژه ای شده است. درباره تعریف و اهمیت مدیریت جامع حوزه آبخیز، آبخیزداری در قانون برنامه توسعه ششم و نقش مجلس جدید در توسعه آبخیزداری گفتگوی تفصیلی با دکتر علی طالبی «رئیس انجمن آبخیزداری و عضو هیئت علمی دانشگاه یزد» انجام دادیم. به اعتقاد وی تشکیل وزارت منابع طبیعی و محیط زیست و تشکیل سازمان ملی آبخیزداری می تواند نقش مهمی در توسعه آبخیزداری و حفاظت آب و خاک کشور در کشور داشته باشد و لازم است مجلس شورای اسلامی بدان بپردازد. مهمترین مسائلی که ایشان در این گفتگو بدان اشاره کردند، به شرح زیر می باشد:
مولفه اصلی مدیریت جامع حوزه آبخیز، هماهنگی بخشهای مختلف آب، کشاورزی، صنعت و شهرداری ها در حوزه آبخیز است.
مجلس شورای اسلامی، تشکیل وزارتخانه منابع طبیعی و محیط زیست را در دستور کار خود قرار دهد.
ضرورت تشکیل سازمان ملی آبخیزداری که مسئولیت راهبردی آبخیزداری در کشور را بر عهده داشته باشد، بر اهل فن کاملا مبرهن است.
تکیه بر دانش بومی و استفاده عملی از بومیان و ذینفعان محلی در برنامه قانون توسعه هفتم مدنظر واقع شود.
تجدیدنظر در رویکردهای آبخیزداری در تدوین برنامه هفتم توسعه امری جدی و ضروری است.
حدود ۹۵ درصد علت آتش سوزی در مراتع و جنگل ها به دلیل عوامل انسانی اتفاق می افتد.
شورای عالی آبخیزداری به منظور حفاظت از آب، خاک و منابع طبیعی کشور تشکیل شود.
در اینجا نظر مخاطبان را به مشروح گفتگو با علی طالبی رئیس انجمن آبخیزداری جلب می نماییم:
تسنیم: آقای دکتر طالبی به نظر جنابعالی مدیریت جامع حوزه آبخیز به چه معناست؟
طالبی: مفهوم علمی مدیریت جامع حوزه آبخیز ، فرایندی آگاهانه است که جنبه های مختلف بهره برداری از حوزه آبخیز اعم از فیزیکی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را در یک سیستم مدیریت پایدار به منظور دستیابی به اهداف بهره برداران که مشتمل بر امنیت غذائی ، سودآوری ، کاهش خطر پذیری است، با در نظر داشتن اهداف جامعه تلفیق می کند. این اهداف می تواند به منظور کاهش فقر، رفاه نسل های آینده با در نظر گرفتن اصول توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست باشد.
مفهوم مدیریت جامع حوزه آبخیز و فرایند مدیریت حوزه آبخیز، منطبق بر روش سیستمی است که علاوه بر استفاده بهینه از حوزه آبخیز ، اهداف گسترده تر ارتقای سلامت اکوسیستم وارتقای معیشت ساکنین حوزه، توانمندی ساختارها ، تأمین متعادل منافع ذینفعان و افزایش آگاهی های عمومی را نیز در دستور کار خود قرار می دهد. مسلماً پرداختن به زوایای آشکار و پنهان آبخیزداری و مدیریت جامع حوزه آبخیز میتواند تأثیر بسزایی در رشد و پیشرفت کشور و رفع فقر و محرومیت و تحقق عدالت اجتماعی داشته باشد.
تسنیم: مدیریت جامع حوزه آبخیز دارای چه اهمیت و جایگاهی است؟
طالبی: مدیریت جامع آبخیزداری در بحث کنترل بلایای طبیعی مانند سیل، خشکسالی، زمین لغزش و حتی فرونشست زمین که نتیجه اصلی برداشت بی رویه و مدیریت غیر اصولی از منابع آبی است می تواند موثر باشد. در یک حوزه همه عوامل با هم در ارتباط می باشند و روی هم موثر هستند و باید آب و خاک و گیاه و مردم آبخیز نشین را باهم به عنوان یک مجموعه در نظر گرفت که بتوانیم به اهدافی که در نظر داریم دست یابیم.
تسنیم: اصول کلی، ویژگی ها و عناصر اصلی مدیریت جامع حوزه آبخیز چه مواردی را شامل می شود؟
طالبی: اصول کلی مدیریت جامع حوزه آبخیز، مشتمل بر توجه به اصول، فرایندها، اهداف و نتایج با تمامی دست اندرکاران، روحیه تعاون جمعی، تصمیم گیری جمعی جهت یافتن راه حل های قابل قبول برای تمامی دست اندرکاران، نتیجه محور بودن ، تمرکز بر ارزشیابی مستمر و ساختار های برنامه ریزی واسط است.
همچنین از ویژگی های اساسی مدیریت جامع ، رویکرد چند رشته ای با درگیر شدن مجموعه ای از تخصصها در یک فرایند مشارکتی، اتصال درونی، هدف گرائی، برنامه ریزی فعالانه برای دستیابی به اهداف مشخص، ایجاد حس مالکیت و مشارکت تمامی ذینفعان و نگاه استراتژیک با تمرکز بر عناصر کلیدی سیستم، بهبود دانش و کاهش ریسک است.
عناصرمدیریت جامع حوزه آبخیز نیز مشتمل بر مشارکت ذینفعان، اهداف صریح و شاخص که بیانی از ارزش های جمعی ذینفعان است ، تجزیه و تحلیل اهداف متوازن برای چشم اندازهای بلند مدت ، مدیریت تطبیق پذیر با ادغام علم و مدیریت برای اداره اکوسیستم ها، نظارت، آستانه توسعه و منطقه بندی کاربری های زمین است.
این اصول و ویژگی ها و نقش مثبت آبخیزداری و آبخوانداری در کنترل سیلاب سبب شده در سالهای اخیر آبخیزداری مورد تأکید مقام معظم رهبری واقع شود و در سال گذشته ۲۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه ملی به دستور مقام معظم رهبری به این مسئله اختصاص یافت. پیش‌بینی رهبر معظم انقلاب اسلامی برای انجام اقدامات آبخیزداری در کشور در مواقع خشکسالی و ترسالی نشان‌دهنده اهمیت مسئله آبخیزداری در کشور برای جلوگیری از وقوع سیلاب‌های ویرانگر در زمان ترسالی و ذخیره آب در زمان خشکسالی است.
تسنیم: با توجه به اهمیت مدیریت جامع حوزه آبخیز، نظرتان درباره تصویب این قانون در مجلس شورای اسلامی چیست؟
طالبی:تصویب قانون مدیریت جامع حوزه آبخیز سبب می شود که به صورت رسمی و قانونی به این مبحث توجه شود و ردیف بودجه مشخص برای این کار لحاظ شود که این امر می تواند توسعه پایدار منابع طبیعی و رفاه حال آبخیز نشینان را به دنبال داشته باشد. در واقع اگر بتوان به ساکنان یک حوزه آبخیز اطمینان خاطر داد که با آبخیزداری سطح درآمدشان افزایش یافته و بهبودی در شرایط زندیگیشان ایجاد می شود و به درک بهتر در این باره برسند می کوشند که در حفظ این طرح ها و مدیریت در حوزه موثر باشند که خود سبب حفظ منابع طبیعی می گردد.
تسنیم: به طور کلی با توجه به شروع به کار مجلس شورای اسلامی در دوره جدید، به نظرتان این مجلس چگونه میتواند به روند پیشرفت آبخیزداری و آبخوانداری در کشور کمک کند؟
با توجه به جایگاه مهم نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی در زمینه تصمیم سازی و تصمیم گیری در سطح خرد و کلان شرائط اقتصادی کشور و با پذیرش اهمیت مقوله هائی نظیر آبخیزداری و آبخوان داری در جهت حفظ منابع پایه تولید یعنی آب و خاک، حفاظت از شرائط زیستی مردم و کاهش خطرهای زیست محیطی در محدوده آبخیزها در سطوح شهری، استانی، منطقه ای و کشوری، جهت گیری های سیاسی و اقتصادی و فنی در مسیر توسعه طرحهای اجرائی آبخیزداری و آبخوان داری از یک طرف و پیشنهاد پیش بینی و تصویب اعتبارات عمرانی مورد نیاز، مهمترین وظیفه نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی در همه ادوار بوده و ارتباطی با مجلس جدید و قدیم نمی تواند داشته باشد. البته برای شروع کار در مجلس جدید می توان تشکیل وزارتخانه منابع طبیعی و محیط زیست را در برنامه داشت.
تسنیم: با توجه به تدوین قانون برنامه هفتم توسعه در سال آینده، به نظر جنابعالی کدام موضوعات مرتبط با آبخیزداری باید در این قانون مدنظر واقع شود؟
طالبی: با توجه به مفاد قانون برنامه ششم توسعه که به اجرای عملیات آبخیزداری و حفاظت از خاک و آبخوان در سطح حداقل ۱۰ میلیون هکتار پرداخته شده است، ابتدا می بایست در یک سال باقی مانده از قانون برنامه ششم توسعه، میزان پیشرفت این طرح در سطح فوق الذکر و همچنین ارزش فعلی طرح های اجرا شده نسبت به هزینه‌کرد در این طرح‌ها بررسی گردد. ثانیا در راستای تدوین برنامه هفتم می‌بایست در رویکرد سابق عملیات آبخیزداری تجدید نظر نمود.
از آنجایی که عمده علوم طبیعی به صورت تجربی و از منطقه‌ای به منطقه دیگر رفتار با طبیعت متفاوت است، می‌بایست با تکیه بر دانش بومی و استفاده عملی از بومیان و ذینفعان مناطق، برنامه‌های مدیریتی بخش آبخیزداری را سازماندهی نمود. البته هرچند موضوع در سالیان اخیر نیز مطرح شده است اما به نظر می‌رسد بیشتر در حد شعار باقی مانده است. با توجه به اقلیم کشور و بررسی طرح های سابق آبخیزداری و همچنین نرخ بالای فرسایش و رسوب در کشور به نظر می‌رسد کاهش عملیات سازه‌ای خصوصاً سازه های بزرگ عرضی میتواند توفیق بیشتری نصیب بخش آبخیزداری نماید.
اما آنچه که لازم است از نظر هرم مدیریتی در قانون برنامه توسعه هفتم دیده شود، هماهنگی بخش های مختلف آب، کشاورزی، صنعت، شهرداری ها و کلیه فعالیت های بخش عمرانی با اصل مدیریت جامع حوزه آبخیز است. در حال حاضر متاسفانه در کشور ما هر ارگانی راه خود را می رود.
تسنیم: باتوجه به اینکه امسال سال آخر قانون برنامه توسعه ششم است، اهداف آبخیزداری در این برنامه به طور کامل تحقق نیافته است؛ به نظر جنابعالی علت و عوامل عدم توفیق آبخیزداری در قانون برنامه های توسعه چیست؟
طالبی:اولین علت عدم این توفیق، فقدان هماهنگی بین سازمانی بخش های مختلف کشور مانند سازمان آب، کشاورزی و صنعت در راستای اهداف مدیریت جامع حوزه آبخیز است و چه بسا در بعضی حوزه ها هنوز بین آبخیزداری و سازمان آب اختلاف دیدگاه های اساسی وجود دارد. علت دیگر عدم نظارت کافی در اجرای عملیات آبخیزداری و نیز عدم مشارکت افراد بومی در تدوین طرحهای آبخیزداری است. یکی دیگر از عوامل موثر در عدم موفقیت کامل آبخیزداری در برنامه ششم توسعه، عدم ارزشیابی طرح های آبخیزداری است؛ بدین معنا که هیچگاه ارزش طرح های اجرا شده در سالیان پس از اجرا برآورد نشده است و نهایتاً ارزیابی پس از اجرای عملیات طرح به منظور بررسی نحوه انجام کار و مقایسه آن با شرح خدمات و طرح اولیه صورت گرفته است.
تسنیم: آیا برای حل این مشکلات و موانع، تشکیل سازمان ملی آبخیزداری را موثر می دانید؟
طالبی: بله؛ برای مدیریت صحیح منابع طبیعی کشور باید نهادها و دستگاه‌های مختلف، مسئولیت‌های قانونی خود را دانسته و بدان عمل کنند و در این صورت است که می‌توان از خطرات و بلاهای طبیعی در امان ماند. همچنین هر سازمان اقداماتی از قبیل تهیۀ قوانین و دستورالعمل‌ها و نظارت بر اجرای استانداردها، ضوابط و آیین‌نامه‌های حفاظتی خود داشته باشد.
عمدۀ وظایف آبخیزداری در چهارچوب سازمان جنگل‌ها که منحصر به اراضی ملی است نمی‌گنجد. همچنین بخش مهمی از وظایف مدیریت آبخیزها که معطوف به ضوابط و دستورهای فرابخشی و تدوین ضوابط و استانداردهای حفاظت آب و خاک است، به‌دلیل جایگاه تشکیلاتی فعلی آبخیزداری تاکنون مغفول مانده است، لذا برای اینکه آبخیزداری بتواند وظایف بسیار مهمی را که بالقوه بر عهده دارد انجام دهد، در گام اول باید از نظر سازمانی و تشکیلاتی از سازمان جنگل‌ها و مراتع منتزع گرددو در گام دوم قوانین و آیین‌نامه‌های اجرایی خود را داشته باشد. با توجه به ضرورت‌ها و شرایط و وضعیت موجود کشور در عرصۀ منابع طبیعی، جای خالی یک سازمان ملی که مسئولیت راهبردی آبخیزداری کشور را برعهده داشته باشد، احساس می‌شود و ضرورت تشکیل این سازمان بر اهل فنّ کاملاً مبرهن است. در گام اول می توان شورای عالی آبخیزداری را با نمایندگانی از بخش های مختلف امور مربوط به آب و خاک تشکیل داد.
تسنیم: یکی از مسائلی که در سال های اخیر منابع طبیعی کشور بدان مبتلا بوده است، آتش سوزی است؛ علت اصلی وقوع آتش سوزی در جنگل ها و مراتع کشور چیست و آبخیزداری و مدیریت جامع حوزه آبخیز چطور می تواند در کاهش تلفات موثر واقع شود؟
طالبی: حدود ۹۵ درصد علت آتش سوزی در مراتع و جنگل ها به دلیل عوامل انسانی اتفاق می افتد. اما گرمای هوا و وزش باد نیز موثر است. مدیریت آبخیزداری باید با افزایش فرهنگ و اطلاعات مردم از وقوع این آتش سوزی های غیر عمد جلوگیری کند و با مشارکت مردم، به عنوان همیار طبیعت از آنها بخواهد که به کمک این سازمان بیایند و با آگاهی دادن به مردم برای مشارکت با آبخیزداری از آنها بخواهد در صورت مشاهده هر گونه آتش سوزی به دستگاه های ذیربط اطلاع دهند. گروه یگان حفاظت نیز باید با بازدیدهای مکرر در مناطق از وضعیت منطقه آگاه شده و در صورت مشاهده برخورد قانونی نمایند و با مدیریت جامع و استراتژیک برای آینده برنامه ریزی نمایند و تجهیزات لازم را آماده کنند که در صورت آتش سوزی هرچه سریعتر بتوانند آن را کنترل نمایند و جلوی گسترش هر چه سریعتر آن را بگیرند.
تسنیم: با توجه به نرخ بالای بیکاری در منابع طبیعی، راهکار شما جهت اشتغال فارغ التحصیلان رشته های آبخیزداری و منابع طبیعی کشور چیست؟
طالبی: دولت باید ابتدا تعادلی بین میزان دانش آموختگان خروجی دانشگاه با بازار کار ایجاد کند که در صورت نداشتن بازار کار از پذیرش بیش از حد نیاز در رشته های مختلف منابع طبیعی جلوگیری کند و برای اشتغالزایی دانش آموختگان و فارغ التحصیلان این رشته ها، باید بجز واحدهای تئوری، از طریق کاروزی ادارات را مجبور کند که این دانشجویان در حین تحصیل، زمانی را به عنوان کارورز مشغول به کار شوند و در این زمینه تجربه کافی کسب نمایند و حقوق و مزایایی برای آنها لحاظ شود.
همچنین با بازنشستگی کارمندان، جوانان تحصیل کرده و دانش آموختگان را هر ساله از طریق برگزاری آزمون پذیرش نماید و شرکت های مشاوره ای و پیمانکاری را که راه اندازی می شود، شرایطی را برای آنها در نظر بگیرد که حتما از افراد تحصیل کرده بیکار رشته های منابع طبیعی استفاده کنند و آنها را در بحث کارهای نظارتی و … به کار گیرند و یا از طریق فراخوان و پرداخت وام های با سود کم و بازپرداخت طولانی برای طرح هایی مانند پرورش ماهی و باغداری، گلخانه و… جوانان را راغب نماید. راه حل دیگر آنکه برای کارهای اصلاحی و احیا منابع طبیعی در برخی نقاط کشور از طریق مراکز آموزشی دانشجویان فعال را شناسایی نموده و از آنها استفاده نماید و در قبال حق الزحمه ای برای آنها در نظر بگیرد.
