با توجه به پیش‌بینی فائو در سال ۲۰۵۰، امکانات آب و زمین دنیا، تنها اجازه تامین غذای داخلی را در هر کشوری می‌دهد. یعنی محصولات اساسی کشاورزی، برای واردات وجود نخواهند داشت.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، با توجه به پیش‌بینی فائو[۱] در سال ۲۰۵۰، امکانات آب و زمین دنیا، تنها اجازه تامین غذای داخلی را در هر کشوری می‌دهد. یعنی محصولات اساسی کشاورزی، برای واردات وجود نخواهند داشت. براساس همین پیش‌بینی، می‌توان اهمیت خودکفایی ایران در تولید محصولات اساسی کشاورزی در حوزه جیره غذایی دام و طیور و استفاده از جایگزین‌های مناسب آن‌ها رادرک کرد.
ثمره نیل به اهداف مذکور، امنیت غذایی در ایران است. چرا که اگر شرایط تولید در حوزه مذکور و عدم استفاده از جایگزین‌های مذکور، همانند سابق ادامه یابند و از سوی دیگر، صادرات محصولات اساسی مذکور به ایران، قطع گردد، امنیت غذایی و در نهایت امنیت داخلی ایران به مخاطره خواهند افتاد.
از این‌رو، در ادامه به بررسی جایگزین‌های ذرت، جو، گندم و کنجاله سویا (محصولات اساسی نهاده‌های دامی) در جیره غذایی دام و طیور که در ایران به وفور در دسترس هستند و می‌توانند جایگزین نهاده‌های دامی معمول شوند و کمبود نهاده‌های دامی را حل کنند، پرداخته شده است.
* جایگزین‌های ذرت، جو، گندم و کنجاله سویا در جیره غذایی دام و طیور در دنیا
علی‌رغم دستاوردهای ایران در رشد تولیدات بسیاری از محصولات کشاورزی و کاهش وابستگی به واردات برخی اقلام غذایی، همچنان وابستگی شدیدی به واردات مواد غذایی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرند. برای نمونه همچنان وابستگی زیادی در تأمین خوراک دام به خارج از کشور وجود دارد، به‌طوری‌که نزدیک به ۹۰ درصد دانه‌های روغنی (به‌ویژه سویا) و ذرت دامی از طریق واردات تأمین می‌شوند. طبق آمار فائو، درصد وابستگی ایران به واردات غلات از سال ۲۰۰۵ به بعد، روند افزایشی معناداری از نظر آماریداشته است در حالی‌که در میانگین جهانی، درصد وابستگی به واردات غلات، کاهش یافته است.
حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد جیره غذایی طیور را محصولاتی چون ذرت، گندم و جو تشکیل می‌دهند. با توجه به این‌که ایران جزء ۱۰ کشور برتر دنیا از لحاظ پرورش مرغ گوشتی است، در راستای برنامه افزایش امنیت غذایی، پیدا کردن جایگزین‌هایی برای تأمین خوراک دام و طیور، یک ضرورت است؛ اما جایگزین‌های مناسب، هم از نظر ارزش غذایی و هم به‌لحاظ قیمت، بایستی قابلیت رقابت با گندم، جو، سویا و ذرت را داشته باشند. در سال‌های گذشته، دلایل بسیار مهمی مانند کمبود زمین‌های کشاورزی قابل کشت، کمبود منابع آبی، افزایش جمعیت و آلودگی زمین، سبب شد تا محققان به دنبال راه‌حل‌هایی برای جایگزینی محصولات مهم کشاورزی نظیر گندم، جو، ذرت و سویا برای خوراک دام و طیور باشند.
در ادامه، برخی از محصولاتی که در حال حاضر ، جایگزین محصولات مهم کشاورزی مذکور در جیره غذایی دام و طیور در جهان شده‌اند و در ایران هم به‌وفور یافت می‌شوند، به همراه مزیت‌های استفاده از آن‌ها در جدول زیر آورده شده است.
جدول ۱. جایگزین‌های نهادهای معمول دامی
| ردیف | نام محصول | مزایای استفاده |
| ۱ | یونجه | ● دارای مواد مغذی مثل پروتئین و کلسیم به مقدار زیاد و همچنین ارزش غذایی بالا
● قیمت پایین ● افزایش کیفیت گوشت دام ● دسترسی فراوان |
| ۲ | علف باغ | ● ارزش غذایی بالا
● افزایش چربی شیر گاو و گوسفند ● نشخوار بیش‌تر گاو ● مانع از دست رفتن خوراک آردی از روده دام |
| ۳ | پودر هسته خرما | ● پروتئین و انرژی بالا
● قیمت پایین ● افزایش کیفیت گوشت دام و طیور ● ارزش غذایی بالا ● افزایش کیفیت شیر گاو و گوسفند ● امکان جایگزینی تا ۲۰ درصد به‌جای جو در جیره دام و جایگزینی تا ۱۰ درصد به‌جای ذرت در جیره طیور |
| ۴ | گندم بوجاری و گندم شکسته به جای ذرت دانه‌ای | ● تنوع بیش‌تر مواد مغذی در مقایسه با ذرت
● پروتئین و انرژی مناسب ● افزایش کیفیت گوشت‌های مرغ و گوساله و تخم‌مرغ ● ارزش غذایی بالا |
| ۵ | پودر خرما | ● افزایش خوش خوراکی به دلیل طعم مطلوب
● افزایش کیفیت به دلیل تنوع در مواد مغذی ● کاهش هزینه‌ها نسبت به جو و ذرت ● دسترسی فراوان ● ارزش غذایی بالا |
| ۶ | تفاله خرما | ● ارزان بودن نسبت به جو و ذرت
● دسترسی فراوان ● ارزش غذایی بالا ● افزایش خوش خوراکی جیره غذایی ● بهبود کیفیت گوشت با افزایش تنوع مواد مغذی جیره |
| ۷ | کنجاله زیتون | ● کاهش هزینه‌ها
● دسترسی فراوان ● به‌علت فیبر بالا، مناسب برای دستگاه گوارش دام و طیور ● کاهش هزینه‌های ناشی از بیماری‌های گوارشی دام و طیور |
| ۸ | پوسته نخود به‌عنوان جایگزینی برای سبوس گندم | ● ارزان بودن نسبت به سبوس
● دسترسی فراوان ● خوش خوراکی ● ارزش غذایی بالا ● قند و نشاسته فراوان ● منبع مهم ویتامین‌های گروه ب |
| ۹ | سبوس برنج برای جیره غذایی دام به‌عنوان جایگزین سبوس گندم | ● افزایش خوش خوراکی
● کاهش هزینه‌ها و دسترسی فراوان ● تنوع مواد مغذی ● بهبود کیفیت جیره غذایی |
| ۱۰ | کنجاله گلرنگ به‌عنوان جایگزینی برای کنجاله سویا و سبوس | ● پروتئین بالا ( حدوداً ۲۰%) نسبت‌به سایر نباتات
● بهبود عملکرد دستگاه گوارش دام، به‌علت الیاف خام ۴۰ درصدی در این محصول ● دارا بودن پروتئین‌هایی با قابلیت هضم بالا ● تامین اسیدهای آمینه‌ای همچون متیونین و هیستیدین ● ارزان بودن نسبت به کنجاله سویا |
| ۱۱ | کشت تریتیکاله (در نتیجه تلاقی ژنوم‌های گندم جنس Triticum و چاودار جنس Secale به‌وجود آمده است) | ● نشاسته سهل‌الهضم، نسبت به گندم، جو، ذرت و چاودار
● قابلیت کشت در اراضی غیرحاصل‌خیز، اسیدی، خشک، شور و کم‌بازده ● قابلیت کشت در صورت عدم قابلیت کشت گندم ● تحمل بالاتر نسبت به گندم در شرایط بی‌آبی و تغییرات دمایی ● بالا بودن محتویات پروتئین، انرژی و اسید آمینه لیزین ● حدود دو برابر بودن عملکرد دانه و ماده خشک تریتیکاله نسبت به جو و سویا ● از نظرخوش خوراکی و میزان تولید علوفه سبز، کاه و دانه، قابل رقابت با جو |
| ۱۲ | کشت و تولید باقلا با هدف جایگزینی به‌جای کنجاله سویا | ● ارزان بودن نسبت به کنجاله سویا
● دسترسی آسان و موجودی فراوان ● خوش خوراکی ● پروتئین بالا |
| ۱۳ | پودر حشرات | ● منبع پروتئینی جایگزین کنجاله سویا
● دارای مواد مغذی ارزشمند با ترکیبات خاص ● کمک‌کننده به تعدیل ریزاندام‌گان هم‌زیست حیوانات و بهینه‌سازی سلامت‌شان ● بهبود ضریب تبدیل غذایی در صورت تولید انبوه ● آب‌بر نبودن و عدم نیاز به استفاده از زمین وسیع در مقایسه با سویا ● بازدهی ۱۵۰ تا ۳۰۰ برابری تولید حشره نسبت به تولید سویا در هر هکتار |
| ۱۴ | خوراک پایه نیشکری و تفاله چغندرقند به‌عنوان جایگزینی برای سویا، کاه و یونجه | ● فیبر بالا و قابلیت هضم بالا
● نیتروژن پایین ● ارزش غذایی بالا |
| ۱۵ | پوست پسته در خوراک دام و طیور به‌عنوان جایگزینی برای سویا، کاه و یونجه | ● مواد مغذی بالا
● کاهش هزینه‌ها به‌علت قیمت مناسب ● دسترسی فراوان |
| ۱۶ | تفاله انگور به‌عنوان جایگزینی برای سویا، کاه و یونجه | ● دارای محتوای انرژی شبیه کاه غنی‌شده
● محتوای الیاف بالا و در نتیجه هضم ساده‌تر ● آنتی اکسیدان بالا ● بهبود رنگ گوشت طیور ● قیمت پایین و در نهایت کاهش هزینه تامین خوراک ● دسترسی فراوان |
| ۱۷ | تفاله آلبالو به‌عنوان جایگزینی برای سویا، کاه و یونجه | ● بهبود عملکرد دستگاه گوارش دام
● تامین فیبر و انرژی ● کاهش هزینه تامین خوراک ● کاهش تولید پسماند ● دسترسی فراوان |
| ۱۸ | تفاله گوجه‌فرنگی به‌عنوان جایگزینی برای سویا، کاه و یونجه | ● پروتئین بالا
● قیمت ارزان‌تر ● مواد مغذی با ارزش‌تر ● خوش‌خوراکی |
| ۱۹ | سیلاژ
(ساقه و برگ تخمیر شده علوفه‌هایی مانند جو، ذرت، گندم و دیگر علوفه‌ها) |
● دارای مواد مغذی بسیار با ارزش
● حفظ مقدار زیادی از رطوبت علوفه ● حفظ و پایداری مواد مغذی موجود در علوفه ● امکان نگهداری به مدت طولانی‌تر ● امکان نگهداری در فضای آزاد بدون نیاز به انبار ● بهداشتی بودن ● امکان حمل و نقل به هر مکانی ● تخمیر کامل در یک‌ماه بدون افزودنی‌های شیمیایی |
| ۲۰ | پودر گوشت، پودر ماهی و پودر استخوان | ● پروتئینی برابر با پروتئین کنجاله سویا
● دارای کلسیم و فسفر، به‌ترتیب ۱۰ و ۵ درصد بیش از کنجاله سویا ● غنی از اسیدهای آمینه، مواد معدنی و عالی و ویتامین‌ها |
| ۲۱ | کنجاله بادام زمینی | ● دارای پروتئینی مشابه کنجاله سویا (۴۷-۴۸٪). |
| ۲۲ | کنجاله پنبه‌دانه | ● دارای پروتئین تقریباً کم‌تری نسبت به سویا (تقریباً ۴۲٪) |
| ۲۳ | شاخ و برگ سیب‌زمینی | ● مقادیر مناسب پروتئین و فیبر خام به‌ترتیب ۲۶ تا ۳۲ درصد و ۱۰ تا ۱۴ درصد
● اسیدهای آمینه ضروری در پروتئین موجود در شاخ و برگ، بیش‌تر از پروتئین سویا ● دسترسی فراوان |
| ۲۴ | کنسانتره | ● دارای ترکیبات غنی از چند ماده غذایی ارزشمند و ضروری برای تغذیه دام
● مخلوطی از سبوس، تفاله چغندر قند، کنجاله تخم پنبه و کنجاله کنجد، به‌همراه مکمل‌های معدنى و ویتامینى مخلوط ● دارای مقدار زیادی پروتئین و فیبر |
| ۲۵ | علوفه توت سفید | ● دسترسی فراوان
● افزایش ارزش غذایی جیره دام ● محتوای زیاد پروتئین در برگ‌ها و ساق‌های جوان (۱۵ تا ۲۸ درصد) ● مواد معدنی زیاد ●محتوای بالای اسیدهای آمینه ضروری |
| ۲۶ | ضایعات غذایی و خوراکی کارخانه‌های کنسروسازی، کمپوت، شیره‌سازی و در کل کارخانه‌های تولید محصولات غذایی | ● استفاده کم‌تر از محصولات کشاورزی مهم که بین انسان و دام مشترک هستند.
● ضایعات کارخانه‌های مذکور به‌عنوان پسماند و زباله دور ریخته نمی‌شوند. |
