۶۵ درصد از کل ذرت های وارداتی توسط یکی از سلاطین واردات صورت می گیرد؛ یعنی کلیت تولید دام سنگین و طیور کشور گروگان سلطان واردات غذای دام و کشورهای صادر کننده نهاده های دامی است.
همه ما در طول زندگی کاریکاتورهای بسیاری دیده و با دیدن آنها لبخند زده و یا حتی بلند بلند خندیده ایم؛چرا ما به کاریکاتورها می خندیم؟ شاید به این دلیل که در کاریکاتورها، تناسب بین جزء و کل به هم خورده است، در بخش هایی بزرگ نمایی، در بخش هایی واقع گرایی و بخش هایی کوچک نمایی شده و همین عدم تناسب، منجر به ایجاد خنده در ما می شود. داشتن تناسب در پدیده های دیداری باعث ایجاد زیبایی و در پدیده های ذهنی، امری معقول محسوب می شود، شاید بتوان گفت زیبایی همان تناسب جزء به کُل است!
تناسب و عدم تناسب در پدیده های اجتماعی و اقتصادی نیز شایع است! به قول سعدی:. چو دخلت نیست، خرج آهسته تر کن/ که می گویند ملاحان سرودی/ اگر باران به کوهستان نبارد/ به سالی دجله گردد، خشک رودی.
اگر از زاویه توازن و تناسب به اقتصاد کلان کشور نگریسته شود، روشن می شود که اقتصاد ایران دچار یک بی تناسبی مزمن شده است، با اینکه اقتصاد ایران اقتصاد بزرگی است و در سال های گذشته از جایگاه هجدهم تا سی ام جهانی در نوسان بوده ولی اولا؛ گذشته از صادرات نفت و گاز، تراز تجاری آن همواره منفی بوده است، یعنی دخل و خرج صادرات و واردات با هم تراز نبوده! ثانیا؛ میان نوع محصولاتی که صادر و وارد می کنیم نیز چندان تناسب عقلانی وجود ندارد!
مرغوب ترین محصولات از جمله، فرش های نفیس، خاویار، زعفران، پسته، خرما و دیگر میوه ها و محصولات را چه بسا به صورت خام و فله ای و بدون ایجاد ارزش افزوده صادر و در عوض میلیاردها دلار روغن پالم، روغن نباتی تراریخته و ذرت و سویای تراریخته و شکر و برنج بی کیفیت وارد می کنیم!
در بخش تولید، نسبت به اوایل انقلاب در تولید محصولات کشاورزی و صنعتی رشد نسبتا خوبی داشته ایم، تولید ناخالص داخلی ایران، در نقطه اوج ۲۰۱۲ به ۶۰۰ میلیارد دلار رسید و طبق آخرین آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۷ متاسفانه به ۴۵۴ میلیارد دلار تنزل داشته است[۱]
به لحاظ وزن، تولید محصولات کشاورزی در اوایل انقلاب ۳۰ تا ۳۵ میلیون تن بود و امروز با همت کشاورزان و دامداران سخت کوش و زحمت کش ایران به ۱۲۵ میلیون تن رسیده است، یک رشد حدود ۴ برابری ولی با یک تناسب رشد کاریکاتوری!
۱۲۵ میلیون تن محصول کشاورزی تولید می شود ولی نخ تسبیح این حجم از تولید به دست بیگانگان است!
از سویی جزو دومین تا ششمین کشور تولید کننده سبزی و صیفی جات در دنیا هستیم از سوی دیگر ۹۸ درصد بذرهای صیفی و سبزی کشور وارداتی است! بذر می خریم و آب مجازی صادر می کنیم! این یعنی کشت فرا سرزمینی معکوس! سوال منطقی این است که چرا ما در بذر تا این حد وابسته ایم؟
طهماسبی معاون وزیر کشاورزی در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم درباره دلایل عدم تولید بذور اصلاح شده در کشور گفته: “تولید بذور اصلاح شده و هیبرید جزو فعالیت‌های نیمه انحصاری در بخش کشاورزی به حساب می‌آید و تولید آن محدود به چند شرکت چند ملیتی است، تولید آنها نیازمند کار و پژوهش طولانی مدت و پول فراوان است و نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی دارد”
وی همچنین گفته: “اولویت توسعه گلخانه‌ها انتقال محصولات آب‌بر به فضای گلخانه مانند سبزی و صیفی است به طوریکه به تدریج باید تمام خیار و فلفلی که در عرصه کاشته می‌شود به گلخانه برود”.
مفهوم منطقی جملات فوق؛ این است که هر چه گلخانه بیشتری احداث کنیم نسبت به واردات بذر وابسته تر شده و بذرهای بومی را بیشتر کنار خواهیم گذاشت و امنیت غذایی خود را به بیگانگان وابسته تر خواهیم کرد!!!
در حالی که به گفته آقای امیر سیدی تنها تولید کننده بذرسبزی و صیفی کشور: ارزش افزوده تولید بذر حداقل از ۳ هزار درصد شروع و به ۲۰ هزار درصد می رسد و میزان اشتغالزائی در هر هکتار زمین بین ۴۰ تا ۶۰ نفر به صورت مستقیم است.
عجیب تر اینکه در حالی توسعه فضای گلخانه ای در کشور در دستور کار است که بیش از ۸۰ درصد از نهاده‌های دامی ما وارداتی و عمده آنها تراریخته است و از این میان ۶۵ درصد از کل ذرت های وارداتی توسط یکی از سلاطین واردات و از ابربدهکاران بانکی کشور صورت می گیرد!
یعنی کلیت تولید دام سنگین و طیور کشور گروگان سلطان واردات غذای دام و کشورهای صادر کننده نهاده های دامی است! در ۱۰ ماهه سال ۹۸ صادرات سبزیجات و محصولات جالیزی به ارزش حدودا یک میلیارد بوده و در همان زمان واردات ذرت (تراریخته) به یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسیده است!
یعنی ارزش کل صادرات سبزی و محصولات گلخانه ای کشاورزان ایران کمتر از ارزش مالی واردات یک نفر سلطان واردات بوده است!
در موضوع روغن نباتی نیز علی رغم تلاش های صورت گرفته، حدود ۹۰ درصد روغن های نباتی مصرفی کشور وارداتی است که عمده آنها توسط چند نفر از سلاطین روغن، وارد کشور می شود! در سال ۱۳۹۸ حدود میلیارد و دویست میلیون دلار روغن نباتی وارد شده است و این در حالی است که میانگین سرانه مصرف جهانی روغن نباتی ۱۲ کیلو و در ایران ۱۹ کیلو است! !
در مورد مرغ لاین نیز بجز شرکت آرین که تعداد محدودی مرغ لاین گوشتی تولید می کند شرکت های تولید مرغ و تخم مرغ وابستگی کامل به مرغ لاین گوشتی و تخم گذار شرکت های خارجی دارند. میانگین مصرف مرغ در کشور ۲۹ کیلو در سال است که از میانگین جهانی بیشتر است و این در حالی است که هم در نژاد مرغ و هم غذای آن کاملا وابسته ایم!
اگر چه در دو دهه گذشته برخی از مدیران کلیدی مانند دکتر کلانتری با ارائه آمارهای مخدوش از میزان مصرف آب در حوزه کشاورزی و دامن زدن به کشاورزی هراسی، آرمان خودکفایی در حوزه کشاورزی را به باد انتقاد گرفته اند، ولی اهل تحقیق به خوبی می دانند که مزیت نسبی سرزمین پهناور ایران کشاورزی است، ایران از ۱۳ اقلیم جهانی بجز اقلیم استوایی و قطبی ۱۱ اقلیم را در خود دارد، کشوری مثل هلند با داشتن تنها یک اقلیم و مساحتی به اندازه «یک‌چهلم» مساحت ایران در سال ۲۰۱۹ با ۱۰۳ میلیارد دلار صادرات، حدود ۲۰ برابر ایران محصولات کشاورزی صادرات داشته است.
امسال سال جهش تولید است، بخش کشاورزی ایران با این ظرفیت های خدادای معطل مانده، ناگزیر از جهش در تولید است، اما برای جهش تولید اول باید اولویت های بخش کشاورزی باز تعریف شود، چرا که تناسبی چندانی در حوزه ظرفیت های بالقوه و بالفعل دیده نمی شود، نه در تراز تجاری، نه در نوع کالاهای صادراتی و وارداتی و نه در الگوی کشت.
اگر تغییری در راهبردهای وزارت جهاد کشاورزی صورت نگیرد، جهش تولید، در عین ضرورت می تواند باعث وابستگی بیشتر در حوزه امنیت غذایی گردد و این دقیقا عکس سیاست های اقتصاد مقاومتی و هدف گذاری شعار سال از سوی مقام معظم رهبری خواهد بود.
*علی ارجمند عین الدین مسئول حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان جهاد کشاورزی استان البرز
