رفتار طبیعی گاو چگونه است؟

مهندس مریم صفدریان- کارشناس ارشد تغذیه دام و طیور

اقتصادسبز آنلاین: «طبیعی بودن به عنوان یکی از سه حوزه آسایش دام، از نظر مفهومی مبهم ترین و مسلماً چالش برانگیزترین موضوع در صنعت پرورش گاو شیری می باشد. دامپزشکان، رفتارشناسان حیوان و فیلسوفان تعاریف و تعابیر تا حدودی متناقض را در این‌باره ارائه داده‌اند این یک تصور غلط رایج است که داشتن «زندگی طبیعی» همان داشتن نهایت آسایش است و آسایش تنها با داشتن حالات عاطفی مثبت، مترادف نیست چون در این صورت برخی از محرک‌های طبیعی مانند شکار یا شرایط آب و هوایی نامناسب را نمی توان نشانه آسایش حیوان دانست توانایی حیوان برای بروز کل رفتارهای طبیعی خود (فرار از شکارچی یا دور هم جمع شدن برای گرم ماندن) لزوماً نشانه داشتن آسایش نیست و مهم تر این است که در شرایط اجبار امکان بروز کدام رفتار امکانپذیر است.
حیوانات اهلی مانند گاوهای شیری مجموعه متنوعی از رفتارهای طبیعی را دارند که بروز بسیاری از آنها امتیازهای آسایشی کوتاه مدت و بلندمدت برای آنها خواهند داشت..
«طبیعی بودن با اهلی سازی و انتخاب‌های مصنوعی در دام‌ها تغییر می کند. آنچه که زمانی برای اجداد وحشی گاوهای شیری رفتار طبیعی محسوب می شد، ممکن است شباهت بسیار کمی با رفتار طبیعی گاوهای مدرن امروز داشته باشد. تحقیقات نشان داده اند که بسیاری از رفتارهای طبیعی پس از اهلی سازی نیز ثابت مانده اند. به عنوان مثال: Stolba و همکاران رفتار گروهی از خوک‌های وحشی را در یک محیط نیمه طبیعی بررسی کردند. طیف گستردهای از رفتارها در چرا و ساخت لانه در این آزمایش مورد ارزیابی قرار گرفتند. به همین ترتیب، Keeling و Duncan نیز گزارش کردند که مرغ‌های خانگی که در شرایط نیمه طبیعی رها می شوند مجموعه ای از رفتار را به نمایش می گذارند که تداعی کننده رفتار اجداد وحشی آنها می باشد. اگر چه به نظر میرسد که رفتار طبیعی در طول زمان تداوم داشته باشد و حتی در برابر انتخاب ژنتیکی هم مقاومت کند اما با درجه بالایی از انعطاف پذیری هم مشاهده می شود و رفتارهای طبیعی ممکن است انعطاف پذیر و یا ثابت باشند. دام‌ها مجموعه متنوعی از استراتژی‌ها را برای تأمین نیازهای رفتاری خود به کار می بندند. Segerdahl رفتار حیوانات را ترکیبی از طبیعت حیوان و محیط فعلی آن می داند که در واقع فقط توسط طبیعت حیوان توصیف نمی شود و حاصل سازگاری با شرایط مختلف و پاسخ به تجربیات فردی است. موضوع تعامل بین حیوان و محیط هنگام ارزیابی نقش جایگاه در شکل گیری رفتار طبیعی دام اهمیت پیدا می کند. چندین محقق تمایز بین رفتارهای ذاتی و غیرذاتی گاوها را بررسی کرده اند ارزش یک رفتار خاص اغلب توسط تعامل بین وضعیت ذاتی حیوان و محرک‌های محیطی تعیین میشود محرک‌های محیطی اهمیت نسبی یک رفتار کنند. به طور مثال اگر رفتاری در گاو، غیرذاتی بوده و منحصراً به دلیل فراهم بودن فرصت انجام شده انجام ندادن آن در جایگاه‌های بسته دلیل بر عدم آسایش دام نخواهد بود. این نگرش احتمالاً به تلفیق محرک‌های ذاتی در تعریف «رفتار طبیعی» به عنوان پیش نیاز بروز آسایش منجر می شود.
بودن فرصت انجام شده، انجام ندادن آن در جایگاه‌های بسته دلیل بر عدم آسایش دام نخواهد بود. این نگرش احتمالاً به تلفیق محرک‌های ذاتی در تعریف «رفتار طبیعی» به عنوان پیش نیاز بروز آسایش منجر می شود.
عدم توافق در مورد آنچه رفتار طبیعی در گاو محسوب می شود، باعث گردید که روی نقش انسان در طبیعت تمرکز شود و در واقع این سوال مطرح گردد که آیا انسان‌ها را باید به عنوان بخشی از طبیعت دید یا جدا از آن؟ این نظریه که انسان برای برقراری نظم طبیعی (یا حداقل نزدیک شدن به آن باید تعامل با گاو را به حداقل برساند، جای بحث دارد. برای مثال فناوری سیستمهای شیردوشی خودکار که تماس افراد با گاوها را به حداقل رسانده است اتفاقاً باعث انحراف بیشتر از نظام طبیعی شده است و مصرف کنندگان و تولید کنندگان غذای ارگانیک که از« طبیعی بودن» به عنوان شعار اصلی خود یاد می کنند، هنوز در مقایسه با تولید کنندگان تجاری درگیری بیشتری با حیوانات هنگام مراقبت از آنها دارند. Segerdahl تلاش می کند این تناقض آشکار را با این توضیح توجیه کند که «زندگی طبیعی حیوانات مزرعه ممکن است شامل تعامل با انسان، به عنوان یک نتیجه از روند اهلی سازی آنها نیز باشد.
انعطاف پذیری رفتار طبیعی تحت تأثیر انواع مکانیسم‌های بازخوردی یک مزیت مهم در یافتن روش‌های کاربردی برای بهبود شرایط زندگی حیوانات مزرعه است. غالباً طیف وسیعی از اصلاحات ممکن است محرک‌های طبیعی به حساب نیایند اما امکان بروز رفتارهایی که نیازهای هیجانی گاوها را بر آورده میکند را برای آنها فراهم می کنند. این نوع اصلاحات در واقع امکان طبیعی بودن را فراهم نمی‌کنند (تا به این وسیله مؤثر در آسایش باشد) بلکه امکان بروز تمایلات حسی را برای آنها ایجاد می کنند. طبیعی بودن محیط به خودی خود بر آسایش دام تأثیر نمی گذارد بلکه توانایی محیط در تأمین فرصت برای بروز تمایلات طبیعی است که باعث بهبود آسایش دام می شود. بنابراین، شاید بتوان تمایزی بین داشتن زندگی طبیعی و بروز رفتار طبیعی» قائل شد به طوری که مورد اول لزوماً پیش شرط مورد دوم نباشد.

برداشت ذی نفعان مختلف از زندگی طبیعی و آسایش دام
مطالعات اخیر نشان می‌‌دهند که ذینفعان مختلف نگرش‌ها و اولویت‌های متفاوتی در موضوع آسایش حیوانات دارند. به طور مثال افراد فعال در صنعت پرورش گاو شیری اغلب آسایش دام را به سلامتی تعبیر می کنند ولی گاودارهای سنتی در درجه اول برای به حداکثر رساندن سلامت و تولید در دام‌ها تلاش میکنند برخی از گاوداران، داشتن زندگی طبیعی را شرط داشتن آسایش گاوها می دانند، در حالی که برخی دیگر تأمین زندگی طبیعی برای گاوها را یک ایده لوکس یا برعکس تنها یک عامل خطر برای آسایش می‌دانند.
در جایگاه‌های بسته و مسقف این امکان فراهم میشود که از نزدیک گاوها را تحت نظر داشته باشید و به سرعت نسبت به بروز هر گونه مشکل واکنش نشان دهید. بنابراین، جایگاه‌های بسته مدرن ممکن است به پرورش دهنده این اجازه را بدهد که مراقبت خود را بهتر انجام دهد.
دامپزشکان اغلب تأثیرگذاران مهمی در آسایش دام‌ها هستند و به نظر می رسد تأثیر قابل توجهی نیز بر عملکرد بیولوژیکی و نگرانی‌های مرتبط با آسایش دام داشته باشند ولی ما کمتر از نگرانی دامپزشکان در مورد امکان طبیعی بودن گاوها شنیده ایم و تحقیقات نیزظرات متنوعی از آنها گزارش کرده اند به عنوان مثال دامپزشکان نروژ تصور می کردند که نگهداری گوساله در کنار مادرش باعث تأمین آسایش گاو شیری و گوساله اش می شود اما دامپزشکان آمریکای شمالی، جدایی زود هنگام گاو و گوساله آن را نشانه آسایش می دانند.
مشتریان گوشت و لبنیات اغلب طرفدار ایجاد امکان برای طبیعی بودن دام‌ها هستند و به عنوان مثال، آنها معتقدند گاوها باید به مرتع دسترسی داشته باشند تا فضایی برای پرسه زدن دسترسی به هوای تازه و چمن و امکان تعامل اجتماعی برای آنها فراهم شود. فروش محصولات لبنی سوپر (که از گاوهای در حال چرا تولید می‌شوند)، با قیمت بالاتر در چندین کشور (هلند، سوئیس و ایالات متحده انگیزه پرورش‌دهندگان برای استفاده از سیستم‌های پرورش مبتنی بر مرتع را افزایش داده است به طور کلی تحقیقات نشان داده‌اند که مشتریان حاضرند هزینه بالاتری برای خرید محصولاتی بپردازند که در تولید آنها رعایت آسایش گاو لحاظ شده است گرچه تنوع زیادی در جوامع مختلف دیده شده است). با وجودی که مشتریان نگران دسترسی گاوهای شیری به فضای باز هستند، اما این نگرانی گاهی اوقات بیش از حد غلیظ می‌شود به عنوان مثال به تازگی در یک تحقیق، پرسش‌نامه‌هایی درباره سیستم مناسب پرورش گاوهای شیری به شرکت‌کنندگان ارائه شد. آنها به پرورش گاوها در مرتع اقبال بیشتری نشان دادند اما در صورتی که سایه بان برای این گاوها فراهم شده باشد این نتایج حاکی از آن است که شهروندان نگرانی زیادی در مورد تأمین آسایش دامها دارند و دسترسی به آن را از طریق ایجاد بالانس بین عوامل طبیعی و غیرطبیعی، امکان پذیر می دانند همانطور که مرتع طبیعی به همراه سایه بان غیر طبیعی که عوارض تنش گرمایی را از گاو دور می کنند را تأمین کننده آسایش دام می دانند. در چندین ایالت از آمریکا ،نیز شهروندان دادخواست‌هایی برای مداخله دولت برای اصلاح شیوه‌های موجود که حیوان را حبس می کنند را ارائه دادند. عموم مردم به مسائل آسایش حیوانات علاقه نشان می دهند و معتقدند که تأمین آسایش دام باید در تولید مواد غذایی در نظر گرفته شود تا انگیزه تغییر قوانین موجود را ایجاد کنند. بنابراین در این شکی نیست که تحولات (آینده) باید دغدغه‌های مردم جامعه را در نظر بگیرند تا اطمینان حاصل شود که راه‌حل‌های پیشنهادی به روال عادی تبدیل خواهند شد و پایدار می‌مانند.

دام به ما چه می‌گوید؟
عدم اتفاق نظر در مورد تعریف رفتار طبیعی نبایستی مانع در نظر گرفتن این نیاز در ساختن جایگاه گاوهای شیری شود تحقیقات تجربی به سمت درک ترجیحات و اولویت‌های گاوها هدایت شده‌اند تا ما را به شناخت رفتارهای مهم در گاو آگاه سازند و تعیین نمایند که چه تغییراتی بروز این رفتارها را تسهیل می‌کنند چندین استراتژی برای ارزیابی اهمیت رفتارهای مختلف در مقالات مورد استفاده قرار گرفته‌اند یک روش ساده، تعیین طول مدت و دفعات تکرار یک رفتار و سهم آن از بودجه زمانی گاوها است.
محدودیت این روش این است که باور دارد یک رفتار فقط در صورتی مهم است که به‌طور مداوم انجام شود. در‌صورتی که ممکن است گاوها زمان نسبتاً کمی را صرف انجام رفتارهایی کنند که برای آسایش آنها حیاتی است به عنوان مثال گوساله‌ها فقط ۲ درصد از بودجه زمانی روزانه خود را صرف تعاملات اجتماعی در هفته‌های اول زندگی می کنند روزانه خود را صرف تعاملات اجتماعی در هفته‌های اول زندگی می‌کنند اما انگیزه آنها برای برقراری ارتباط اجتماعی بسیار زیاد است و این موضوع اولویت بالایی برایشان محسوب می‌شود.
آزمایش‌های اولویت‌بندی و ترجیح گاوها نیز برای ارزیابی اهمیت نسبی یک رفتار، مفید هستند اما این آزمون‌ها هم اطلاعاتی در مورد ارزش ذاتی رفتار یا علت آن ارائه نمی‌دهند. به عنوان مثال، گاوها ممکن است به طور مداوم یکی از دو خوراک را انتخاب کنند، در صورتی که هر دوگزینه ممکن است از نظر تغذیه‌ای در یک حد باشند یا ترجیح ممکن است بسیار خفیف بروز کند.
از آزمایش‌های ترجیحی می‌توان برای تعیین میزان تمایل گاوها به یک منبع خاص یا آزادی رفتاری استفاده کرد و سپس این تمایل را می توان با سایر تمایل‌ها مقایسه کرد.
توسعه و گسترش مداوم آزمایش‌های ترجیحی در ارزیابی اولویت‌های گاو در جایگاه‌های بسته مهم است. به‌طور مثال در یک تحقیق، محققان با تعبیه یک در سنگین، میزان تمایل گاوهای شیری به عبور از این در برای استفاده از قشو را بررسی کردند و مشاهده نمودند که آنها انگیزه بالایی برای دسترسی به این برس‌های چرخان دارند، به اندازه ای که می تواند یک ضرورت به حساب بیاید در طبیعت گاوها می‌توانند از پوست درختان یا سایر سطوح ناهموار برای از بین بردن آلودگی‌ها و انگل‌های خارجی روی بدن استفاده کنند ولی برس‌های قشو در داخل جایگاه بسته بخشی از ناراحتی ناشی از عدم تمیز کردن موها و موجودات مزاحم را برای آنها کاهش می‌دهند این مثال به سودمندی ارزیابی مداوم اولویت‌های گاوها اشاره دارد که می‌تواند به سمت اصلاحات سازنده طراحی جایگاه هدایت شود.
یکی از عناصر مهم طراحی جایگاه گاوهای، شیری توانایی کنترل محیط زندگی گاو است. نشان داده شده است که این توانایی در انواع مختلف حیوانات اهلی و وحشی یک فاکتور آسایش محسوب می‌شود.
ارائه گزینه‌های مختلف و دادن حق انتخاب یک گزینه به گاو، یکی از روش‌های مؤثر برای کسب قدرت کنترل است.
برخی تحقیقات تجربی نشان داده‌اند که گاوها تمایل بالایی به چرا در مراتع دارند با وجودی که از سال ۲۰۱۳ بیش از ۸۰ درصد گاوهای دوشا به‌طور دائمی در جایگاه‌های بسته نگهداری شده‌اند. ترجیح گاو شیری به چراگاه در طول شب در شدیدترین حالت است و تحت تأثیر دما، رطوبت و سطح یا بارندگی قرار می‌گیرد. هنگامی‌که گاوها به‌طور دائم در فضای باز نگهداری می‌شوند تنش گرمایی می‌تواند یک فشار برای آنها باشد و تأثیر منفی زیادی بر آسایش گاوها به‌ویژه در گاوهای مسن داشته باشد در جایگاه‌های منحصر بسته یا باز، امکان کنترل برای کارکنان به طرق مختلف فراهم است ولی اثرات دسترسی گاوها به چراگاه یا سایه‌بان بسیار می‌تواند با هم متفاوت باشد وقتی حیوان در انتخاب آزاد است در مقابل وقتی که مجبور است‌.